pentagon

اگر چه میدان نقش جهان اصفهان دقیقا در محور شمالی جنوبی ساخته شده و سردر قیصریه و سردر مسجد جامع عباسی (مسجد امام، مسجد شاه) در شمال و جنوب میدان در یک عرض جغرافیایی قرار دارند، اما لازم بوده که خود مسجد جامع با انحراف از راستای میدان در راستای قبله قرار گیرد. برای حصول این نتیجه در فضای محصور بین سردر و ضلع شمالی مسجد دو راهرو و دو هشتی قرار دارند که نقشه ها و ابعاد متفاوت آنها باعث شده که تغییر جهت کاملا هنرمندانه و به شکلی بسیار نامحسوس انجام گیرد. از صدقه سر این تغییر جهت ایوان شمالی مسجد نیز شکل چهارگوش معمول را از دست داده و با سه گوش شدن در انتهای سازه در واقع به یک پنج ضلعی بدل شده که از این حیث نمونه ای منحصر بفرد در ایوانهای مساجد ایران است. در این تصویر سردر مشرف به میدان و ایوان شمالی مسجد را میبینید که اختلاف زاویه بین آنها کاملا مشهود است.

تکنیک تغییر زاویه بین مسجد و سر در را من تنها در دو مسجد دیگر ایران دیده ام. طبیعتا یکی چند ده متر آن طرف تر و در مسجد شیخ لطف الله (در ضلع شرقی میدان) است که انطباق بنا با راستای قبله با استفاده از راهروی طولانی ورودی مسجد انجام شده. نمونه دیگر هم در مسجد میدان در کاشان بود که البته تغییر زاویه به شکلی بدیع و از خود سردر شروع شده بود و اگر چه آن بنا نسبت به این دو مسجد اصفهان متاخرتر است اما تکنیک به کار رفته در آن به پیچیدگی این دو بنا و خصوصا طرح بی نقص مسجد جامع عباسی نیست.