also sprach zarathustra

با وجود چندین قرن فاصله، دیدن نشانه های ایران پیش از اسلام در معماری اسلامی ایران کار دشواری نیست. از گنبد اشکانی گرفته تا ایوان ساسانی، ایرانیان پس از ورود اسلام نیز یادگاری هایی از دوران گذشته با خود نگه داشتند و بعدها با یا بدون تغییر از آن یادگارها بهره بردند. این یادگارها گاه الگوهای کلی یک سازه بسیار بزرگ هستند (و مثلا از روی الگوی آتشکده های ساسانی مسجد چهار ایوانی ساخته میشود)، و گاه صرفا طرح و نقش هایی ظریف هستند که جنبه های تزئینی فرمها بر معانی احتمالی شان غلبه یافته: مثلا گلدان یکی از عناصر تقریبا ثابت در نقوش کاشیکاری ایرانی اسلامی است اما خاستگاه آن به ایران پیش از اسلام برمیگردد. یک طرح چهار تکه ای در کاشیکاری های (به خصوص) عصر صفوی وجود دارد که به ترتیب از پایین به بالا نمایه های «آتشدان»، «آتش»، «فر» و «ایزد» بوده و ریشه در تعالیم زرتشت دارند. نمونه این الگو را در بسیاری از مساجد ایرانی میتوان یافت و من این عکس را از مسجد جامع عباسی گرفته ام، اما به عنوان مثال نمونه ی مشابه در مسجد جامع اصفهان همین الگو را با وضوح و صراحت بیشتری تصویر کرده است.